Τι σημαίνει ανάδυση, και κατά ποσό η ύπαρξη μιας σαφής ορολογίας επηρεάζει το κατα ποσό μπορουμε να γνωρίζουμε και να καταλαβαίνουμε τον κόσμο γύρω μας.
Τώρα πέρα από οτιδήποτε, επειδή όλα αυτά μπλεγμένα είναι μέσα μου, μπλεγμένα ακόμη και με πράγματα που δεν έχουν να κάνουν για το πως καταλαβαίνουμε τον κόσμο γύρω μας, αλλά έχει περισσότερο να κάνει με θέματα που έχουν να κάνουν με προσωπική προβολή και μια τάση αυτολογοκρισίας, για τον ένα η τον άλλο λόγο, που με αποπροσανατολίζει και με κάνει να χάνω τον στόχο.
Μια γρήγορη ερευνά στο διαδίκτυο δεν απέφερε κανένα αποτέλεσμα που να έχει σχέση με το φαινόμενο που ονομάζεται emergence παρα την μεγάλη βιβλιογραφία και ερεύνα στα αγγλικά που έχει συσσωρεύθει τόσα χρονιά τώρα.
Δεν έχω υπόψη κάτι το αντίστοιχο στην ελληνική βιβλιογραφία και η πρώτη λέξη που έρχεται στο μυαλό που να προσδίδει την έννοια του emergence είναι ανάδυση.
Εδώ που τα λεμέ δεν έχει σημασία ποια είναι η αρχική χρήση μιας λέξης, καθ' όσον στην περαιτέρω χρήση μιας λέξης, καινούργιες έννοιες προστίθενται, εμπλουτίζοντας την αρχική έννοια με καινούργιες ιδιότητες και χαρακτηριστικα.
Αυτό μπορεί να συμβεί και με τον ορό ανάδυση. Από μια αρχική χρήση με την πρωταρχική σημασία του, όπως αυτή που χρησιμοποιείται τώρα από την ιστοσελίδα για δύτες όπως και από άλλες χρήσεις, που αν και δεν έχω τις γνώσεις ενός ανθρώπου που έχει σαν επάγγελμα την γλωσσά, μου δίνει την εντύπωση ότι ο ορός ανάδυση χρησιμοποιείται βοηθητικά για να προσδιορίσει άλλες έννοιες που θεωρούνται πιο σημαντικές.
Τώρα εδώ που τα λέμε, με κάποιο αντίστοιχο τρόπο ξεκίνησε και η έννοια της ανάδυσης στην αγγλική βιβλιογραφία και σιγά-σιγά εμπλουτίστηκε με τις καινούργιες έννοιες.
Ένα στίγμα της έννοιας της ανάδυσης βρίσκουμε στο πρώτο κεφαλαίο του βιβλίου του Τζων Χωλαντ, "Ανάδυση, από το χάος στην τάξη" (John H. Holland, "Emergence, from chaos to order", p.1).
Από ότι βλεπω, περισσότερο είναι το να βλεπουμε κάτι παλιο και χιλιοειπομενο από μια καινουργια σκοπιά. Υπό αυτήν την σκοπιά για να καταλάβουμε την έννοια της ανάδυσης θα χρησιμοποιήσουμε την έννοια του σπόρου. Οι σπόροι, αυτές οι μικρές κάψουλες που περιέχουν τις προδιαγραφές για να δημιουργήσουν περιπλοκές δομές, τόσο διαφορετικές η μια από την άλλη, όπως ένας πλάτανος, μια μαργαρίτα η μια φασολιά. Όλοι αυτοί οι διαφορετικοί σπόροι εμπεριέχουν την βασική ιδιότητα της έννοιας της ανάδυσης - το πολύ από το λίγο. Από ένα μικρό σπόρο, ξεπηδάει ένας τεράστιος πλάτανος. Αυτές τις μέρες ξέρουμε ότι τα γονίδια στον σπόρο καθορίζουν βήμα-με-βήμα το ξετύλιγμα βιοχημικων αντιδράσεων, αλλά μονό κομμάτια αυτής της περιπλοκής διαδικασίας καταλαβαίνουμαι πλήρως. Πράγματι, είναι φανερό ότι δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πραγματικά τα γονίδια και τα χρωμοσώματα αν δεν καταλάβουμε πρώτα τις αλληλεπιδράσεις που κατευθύνονται από τα γονίδια και καθοδηγούν έναν σπόρο, η ένα γονιμοποιημένο ωάριο να γίνει ένας ώριμος οργανισμός. Εν συντομία, δεν θα κατανοήσουμε την ζωή και τους ζωικούς οργανισμούς πριν καταλάβουμε πως γίνεται η και τι σημαίνει ανάδυση.
Μπορούμε να αναλογιστούμε περί ανάδυσης από μια άλλη σκοπιά αν στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα φαινομενικά άσχετο πεδίο, αυτό των επιτραπέζιων παιχνιδιών. Μια προηγουμένη συμφωνία σε μια σειρά από λιγοστούς κανόνες φέρνει στην επιφάνεια σημαντικά πολύπλοκα παιχνίδια. Το σκάκι βασίζεται σε λιγότερους από δυο δωδεκάδες κανόνες, αλλά το ανθρώπινο είδος συνεχίζει να βρίσκει καινούργιες δυνατότητες παιξίματος του παιχνιδιού μετά από εκατοντάδες χρονιά έντονης μελέτης. Όπως και για τους σπόρους, πολύ πηγάζει από λίγο.
Σε ένα ακόμα πιο διαφορετικό πεδίο, οι νομοί της βαρύτητας του Νεύτωνα η οι εξισώσεις που περιγράφουν τα ήλεκτρο-μαγνητικά φαινόμενα, του Μαξγουελ, έχουν πολλά κοινά με τον τρόπο που καθορίζεται ένα παιχνίδι. Οι εξισώσεις τους περιγράφουν τους "κανόνες" του παιχνιδιού βάσει των οποίων γίνονται "κινήσεις" με την βοήθεια μαθηματικών "εργαλείων". Αυτές οι κινήσεις μας οδηγούν σε καινούργιες εξισώσεις και μαθηματικές προτάσεις που είναι συνεπεία των αρχικών εξισώσεων. Όπως και στην περίπτωση των επιτραπέζιων παιχνιδιών, ανακαλύπτουμε δυνατότητες που οι αρχικοί συγγραφείς ούτε που υποψιάζονταν. Ο Νεύτωνας δεν μπορούσε να φανταστεί ότι οι εξισώσεις του θα χρησιμοποιούνταν για να εξωθήσει, βοηθούμενα από την βαρύτητα, τα διαστημικά σκάφη στις αποστολές τους για την εξερεύνηση απόμακρων πλανητών. Και ο Μαξγουελ, παρ' όλη την διορατικότητα του, δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί ότι οι εξισώσεις του θα καθιστούσαν δυνατό τον εκλεκτικό έλεγχο των ηλεκτρονίων που είναι αναπόσπαστο κομμάτι όλων των ηλεκτρονικών συσκευών. Οι εξισώσεις αυτές αποκαλύπτουν θαύματα. Πράγματι, μεγάλο μέρος της κατανόησης μας, περί του φυσικού κόσμου προέρχεται από ένα μικρό σώμα θεμελιωδών εξισώσεων, χτισμένα στα θεμέλια που έβαλαν ο Νεύτωνας και ο Μαξγουελ.
Η στάμπα της ανάδυσης είναι αυτή η αντίληψη ότι, πολύ προέρχεται από το λίγο. Αυτό το χαρακτηριστικό κάνει την ανάδυση μυστηριώδη, σχεδόν παράδοξο φαινόμενο, και σου φέρνει στο μυαλό σκέψεις ανάλογες με τα σχεδία που σκαρφίζονται μερικοί άνθρωποι για "να γίνουν γρήγορα πλούσιοι". Μ' όλα αυτά, η ανάδυση είναι ένα χαρακτηριστικό πανταχού παρών στον κόσμο γύρω μας. Καθημερινές δουλειές όπως οι αγροτικές εξαρτώνται από εμπειρικούς κανόνες ανάδυσης - για παράδειγμα, να γνωρίζεις τις συνθήκες που επηρεάζουν την βλάστηση των σπορών. Στον ίδιο τόνο, δημιουργικές δραστηριότητες των ανθρώπων, που εκτείνονται από την δημιουργία δομών που πηγάζουν μέσα από διαδικασίες που βασίζονται πάνω σε καινοτομίες η νεωτερισμούς στην επιχειρηματική και κυβερνητική διαχείριση, μέχρι την καθιέρωση νέων επιστημονικών θεωριών, καταδεικνύουν μια ελέγξιμη επίκληση στην ανάδυση.
Συναντάμε παντού φαινόμενα ανάδυσης σε πολύπλοκα συστήματα που παρουσιάζουν δυνατότητες προσαρμογής στο άμεσο περιβάλλον τους. Τέτοια πολύπλοκα προσαρμοστικά συστήματα είναι: αποικίες μυρμηγκιών, δίκτυα νευρικών κυττάρων, το ανοσοποιητικό σύστημα, το διαδίκτυο, και η παγκόσμια οικονομία και αλλά πολλά παραπλήσια συστήματα, οπού η συμπεριφορά του συνόλου είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ότι είναι η συμπεριφορά που αναδεικνυουν ατομικα τα μέρη που αποτελούν το σύνολο. Στοχασμοί πάνω στην ανθρώπινη υπόσταση, εξαρτώνται από τον τρόπο που καταλαβαίνουμε τις ιδιότητες που αναδύονται από τέτοια συστήματα, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν την συμπεριφορά του συνόλου και όχι των μερών του συνόλου, επομένως αναδυτικές η αναδυομενες ιδιότητες.
Πως τα ζώντα συστήματα αναδύονται από τους νομούς της Φυσικής και της Χημείας? Μπορούμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο της συνείδησης σαν μια αναδυομένη ιδιότητα ορισμένων ειδών φυσικών συστημάτων? Δεν θα γνωρίζουμε τα όρια επιστημονικών απαντήσεων σε ερωτήσεις σαν και αυτές μέχρι να καταλάβουμε τα γιατί και τα πως, που καθοριζουν τα φαινόμενα ανάδυσης.
